Παρουσίαση του βιβλίου «ΜΑΝΗ – ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ» του Γεωργίου – Ντόναλντ Μακφαίηλ

Το βιβλίο του Γεωργίου – Ντόναλντ Μακφαίηλ «ΜΑΝΗ – ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ», των εκδόσεων «ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΜΑΝΗ», παρουσίασε η Φεβρωνία Πατριανάκου στην αίθουσα του Επιμελητηρίου Λακωνίας στο Γύθειο.

Η παρουσίαση του βιβλίου έγινε στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Πολιτιστικό Καλοκαίρι 2011» που οργάνωσε ο Δήμος Ανατολικής Μάνης, και συγκεκριμένα στο τετραήμερο εκδηλώσεων για τα Ελληνικά Γράμματα το οποίο διοργανώθηκε από την «Καψάλειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Γυθείου» με την υποστήριξη των εκδόσεων «Αδούλωτη Μάνη» και πραγματοποιήθηκε από 29 Ιουλίου έως 1 Αυγούστου 2011.

Στην ομιλία της κατά την παρουσίαση του βιβλίου στο κοινό, η Φεβρωνία Πατριανάκου είπε:

"Αξιότιμες κυρίες, Αξιότιμοι κύριοι,

Μου ανετέθη η εξαιρετική τιμή και ευθύνη να σας παρουσιάσω το βιβλίο ΜΑΝΗ – ΠΟΛΥΑΡΑΒΟΣ αποτέλεσμα της εικοσαετούς έρευνας του συγγραφέα και της βοήθειας σπουδαίων ανθρώπων όπως ο ίδιος αναφέρει. Χωρίς τον ακάματο ερευνητή συγγραφέα Γεώργιο-Ντόναλντ Μακφαίηλ και τον ψυχωμένο Μανιάτη, εκδότη Γιώργο Δημακόγιαννη, αυτό το βιβλίο δεν θα υπήρχε και η καταγραφή του υλικού της ένδοξης μάχης του Πολυάραβου θα παρέμενε πολυκερματισμένη στα μουχλιασμένα αρχεία ενός κράτους που δε σέβεται την Ιστορία του. Εδώ θα μου επιτρέψετε να κάνω παρενθετική αναφορά στην συμβολή της κυρίας Πέπη Γαβαλά προϊσταμένης των ΓΑΚ-Νομού Λακωνίας για τον αγώνα που κάνει με τους συνεργάτες της για την συλλογή και διάσωση των Λακωνικών αρχείων.

Ο Σκωτσέζος από πατέρα και Έλληνας από μητέρα κος Μακφαίηλ, ας μου επιτρέψει να κάνω την αυθαίρετη αλλά λογική προσέγγιση ότι στη Μάνη με τους αδούλωτους κατοίκους, τους άπαρτους πύργους, τις πατριές, την αδικημένη ιστορική καταγραφή, τις αγέρωχες γυναίκες, βρήκε την σύνδεση με την άλλη του ρίζα, τους διαχρονικά ανυπότακτους Σκώτους, τα περήφανα κάστρα, τις κλαν-φατρίες, τον καταπιεσμένο αγώνα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας, τις επίσης αγέρωχες γυναίκες που εκεί γίνονταν ενίοτε και βασίλισσες. Αυτός ο άνδρας αφιέρωσε το χρόνο του και έκανε σκοπό του να αναδείξει κομμάτια της Μανιάτικης Ιστορίας και της ταυτότητας μας. Συγκέντρωσε όλο το διαθέσιμο υλικό που υπάρχει. Ιστορικά κείμενα, αρχεία, δημοτολόγια, λαϊκή παράδοση και τέχνη, ομιλίες, πανηγυρικούς και έπλασε ένα βιβλίο ανάγλυφο και ζωντανό. Οι αντιφάσεις που δεν κρύβονται και δεν ωραιοποιούνται στις καταγραφές των κειμένων του βιβλίου οφείλονται στο γεγονός ή ότι τα ιστορικά κείμενα κατεγράφησαν με μεγάλη χρονική απόσταση από τα συμβάντα ή στην αδυναμία των αγωνιστών να τα καταγράψουν οι ίδιοι λόγω της ελλείψεως γνώσης γραφής ή εξυπηρετώντας σκοπιμότητες ή σε διαφορετικές ερμηνείες, ή υποκύπτοντας στον μύθο που διέπει κάθε έπος ή και σε όλα τα παραπάνω.

Αγαπητοί και εκλεκτοί παριστάμενοι,

υπάρχουν μάχες που κερδήθηκαν και μάχες που χάθηκαν τιμημένα. Υπάρχουν μάχες που έμειναν στην ιστορία και υπάρχουν μάχες που έγραψαν Ιστορία. Υπάρχουν μάχες που ενώ έγραψαν Ιστορία παρέμειναν άγνωστες για τους πολλούς.

Τέτοια είναι και η καθοριστική για την πορεία της Επανάστασης του Γένους, μάχη του Πολυάραβου.

Η τρίτη και τελική απόπειρα του Ιμπραήμ να αλώσει τη Μάνη και να καταστείλει οριστικά την Ελληνική Επανάσταση. Το 1826 ήταν το μοιραίο καλοκαίρι για τον Ιμπραήμ και η κορύφωση της Μανιάτικης εποποιίας.

Η τύχη της Επανάστασης κρίθηκε σ’ ένα τόπο που δεν υποδουλώθηκε ποτέ.

Σ’ ένα λαό, που πρώτος σήκωσε το λάβαρο της Επανάστασης στην Αρεόπολη στις 17 Μαρτίου του 1821. Η Επανάσταση κρατήθηκε ζωντανή από τους πάντοτε ελεύθερους Μανιάτες και τις Μανιάτισσες που εκπαιδεύτηκαν στρατιωτικά, το ίδιο σκληρά, στα κακοτράχαλα αλλά αδούλωτα βουνά, για να διαδραματίσουν στην κορυφαία πράξη του πολέμου τον μόνο ρόλο που τάζει η Ιστορία στους κορυφαίους. Το ρόλο του πρωταγωνιστή.

Για να αντιληφθούμε τη σημασία της Νίκης και τη θέση της στην ιστορία του γένους, πρέπει να κατανοήσουμε το ιστορικό περιβάλλον μέσα στο οποίο έλαβε χώρα.

Ο εθνικός διχασμός του 1824-1825 προκάλεσε, αναπόφευκτα, κατακερματισμό των ελληνικών δυνάμεων και απώλεια πολύτιμου χρόνου. 

Οι πολιτικές αντιθέσεις και συγκρούσεις οδήγησαν σε γεγονότα όπως:

- η καθαίρεση του Πρόεδρου του νομοτελεστικού σώματος Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και η αντικατάστασή του από τον Κουντουριώτη,

- η δημιουργία δύο κυβερνήσεων, μία υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη με έδρα την Τρίπολη και μία δεύτερη υπό τον Κουντουριώτη με έδρα το Κρανίδι,

- οι συγκρούσεις μεταξύ κυβερνητικών και αντικυβερνητικών στο Άργος και στο Ναύπλιο,

- η εισβολή του Υπουργού Εξωτερικών Παπαφλέσσα στην Αρκαδία τον Οκτώβριο του 1824, για να πλήξει τους οπαδούς του Κολοκοτρώνη

- η προφυλάκιση του Κολοκοτρώνη, των αδελφών Δεληγιάννη, του Παναγιώτη και του Ιωάννη Νοταρά, του Γρίβα, του Οδυσσέα Ανδρούτσου και άλλων από τους κυβερνητικούς, και

- η δολοφονία στις Σπέτσες της Μπουμπουλίνας

- η δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου στην Ακρόπολη τον Ιούνιο του 1825, όπου κρατούνταν φυλακισμένος.

Αξιότιμες κυρίες, Αξιότιμοι κύριοι,

Η διχόνοια, η αυτοκαταστροφική αυτή αδυναμία των Ελλήνων απέβη τραγική. Την πολιτική και κοινωνική κρίση εκμεταλλεύτηκε ο Ιμπραήμ, ηγέτης εξαιρετικής ευφυΐας και στρατιωτικής ικανότητας με ευρωπαϊκή εκπαίδευση. Ο Ιμπραήμ με ενισχυμένες τις δυνάμεις των Τουρκοαιγυπτίων, επελαύνει με καταστροφική μανία σε Μοριά και Ρούμελη, για να καταστείλει την Ελληνική Επανάσταση.

Το Φεβρουάριο του 1825 τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Μεθώνη και το Μάρτιο καταφθάνουν νέες ενισχύσεις από την Αίγυπτο. Διαθέτει πλέον 15.000 πεζικάριους. Ο Ιμπραήμ νίκησε τις ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις στο Νεόκαστρο, στο Κρεμμύδι και στο Παλαιόκαστρο. Κατέλαβε όλη τη Μεσσηνία. Στις 19 Μαϊου νίκησε τον ηρωικώς πεσόντα Παπαφλέσσα στο Μανιάκι.

Νίκησε τις, υπό τον μόλις αμνησθευθέντα Κολοκοτρώνη, ελληνικές δυνάμεις στα Τρίκορφα της Τριπολιτσάς, προκαλώντας σημαντικές απώλειες για τους Έλληνες. Κατέκαψε το Άργος. Τον Αύγουστο ο Ιμπραήμ καταλαμβάνει την Μονεμβασιά. Τον Δεκέμβριο φθάνει στο Μεσολόγγι για να ενισχύσει τους πολιορκητές και στις 10-11 Απρίλιου, το καταλαμβάνει μετά την ηρωική Έξοδο με τους 4.000 νεκρούς και τους 6.000 αιχμαλώτους.

Οι ήττες στο πεδίο των πολεμικών επιχειρήσεων των Ελλήνων δεν άφηναν περιθώρια για αισιοδοξία. Κυριαρχούσαν η φρίκη, η απελπισία, ο φόβος.

Ο Ιμπραήμ επιστρέφει στην Πελοπόννησο με τον τίτλο του πορθητή και την έπαρση του αήττητου Στρατάρχη. Ο ιστορικός της Επανάστασης, Απόστολος Βακαλόπουλος, περιέγραψε την μορφή του πολέμου κατά του Ιμπραήμ: «Μετά την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο οι μάχες αρχίζουν και χάνουν την παλαιά τους ομηρική όψη… Τώρα τείνουν να πάρουν τα κύρια χαρακτηριστικά των συγκρούσεων των ευρωπαϊκών στρατών, γίνονται αποφασιστικές και πολύνεκρες.»

Σπέρνει παντού τον όλεθρο και την καταστροφή και κατευθύνεται προς τη Μάνη θέλοντας να την τιμωρήσει παραδειγματικά:

·  Για ψυχολογικούς λόγους, γιατί μόνο αυτή μένει ελεύθερη και ανυπότακτη και αποτελεί πηγή θάρρους και έμνευσης για του υπόλοιπους έλληνες.

·  Για επιχειρησιακούς λόγους γιατί η Μάνη είχε στρατιωτική αξία λόγω της γεωγραφικής θέσης, του πληθυσμού και του πολεμικού δυναμικού της.

·  Για διπλωματικούς λόγους διότι η Τουρκική διπλωματία δεν μπορούσε να επικαλεστεί καταστολή της Επανάστασης με ελεύθερους τους Μανιάτες.

Σκοπός του Ιμπραήμ να την καταστρέψει ολοσχερώς, γιατί ήταν ένα μεγάλο και επικίνδυνο εμπόδιο στα σχέδια του για τον έλεγχο της Πελοποννήσου.

Η μοίρα όμως της Ελλάδας είχε επιφυλάξει στη ηρωική Μάνη τη μεγάλη τιμή να γράψει χρυσές σελίδες στην Ιστορία της. Σελίδες δόξας, ηρωισμού και αυτοθυσίας.

Στις 29 Μαΐου του 1826 ο Ιμπραήμ παραγγέλνει στο Γιώργο Μαυρομιχάλη υποταγή των Μανιατών.

Αυτός ανταπαντά ως γνήσιος απόγονος του Λεωνίδα:

"Σε περιμένουμε με όσας διαθέτεις δυνάμεις. Οι κάτοικοι της Μάνης γράφομε και σε περιμένομε.»

Τα στρατεύματα του Ιμπραήμ επιχειρούν την πρώτη επίθεση στη Βέργα του Αλμυρού επιχειρώντας να εισβάλλουν στη Μάνη από την Έξω Μάνη. Ταυτόχρονα στις 22 Ιουνίου επιχειρούν να αιφνιδιάσουν μέσω θαλάσσης εισβάλοντας στην Μέσα Μάνη μέσω του Διρού, πιστεύοντας ότι όλες οι δυνάμεις είναι συγκεντρωμένες στη Βέργα. Στη Βέργα, παθαίνει πανωλεθρία από τους ηρωικούς υπέρμαχους και πάντα ελεύθερους Μανιάτες. Ο στρατός του κυριολεκτικά αποδεκατίζεται. Η ίδια πανωλεθρία περίμενε τον μέχρι τότε αήττητο Ιμπραήμ και στο Διρό, όπου κατατροπώθηκε και καταταπεινώθηκε όχι από άνδρες μαχητές, αλλά κυρίως από οπλισμένες αλλά και άοπλες δρεπανιφόρες Μανιάτισσες θερίστριες.Για τη μάχη του Διρού ο Ιστορικός Φραντζής Αμβροσίος αναφέρει ότι η θάλασσα κοκκίνισε από τα αίματα των εχθρών σε έκταση δυο μιλίων.

Στις 6 Ιουλίου επιχειρεί απόβαση στον κόλπο του Κότρωνα. Οι Ανατολικομανιάτες όμως τον υποχρεώνουν σε ματαίωση της απόβασης.

Ο Ιμπραήμ υποχωρεί στην Τρίπολη για ανασυγκρότηση του στρατού του και επιχειρεί την τρίτη, τελευταία και δυναμικότερη απόπειρα εισβολής. Το σχέδιό του είναι να εισβάλλει στη Δυτική Μάνη από τις κορυφογραμμές του Ταϋγέτου. Να αποκόψει τη Μάνη στα δύο και μετά να την καταλάβει με ευκολία.

Τον Πολυτζάραβο, τον τόπο με τα πολλά τζάρα, δηλαδή φρύγανα, έμελε συμβολικά η Ιστορία να τον μετατρέψει στον τιμημένο Πολυάραβο. Σύμβολο της Ελευθερίας, της Νίκης και της αδούλωτης ψυχής.

Το εχθρικό στράτευμα στην πορεία του λεηλατεί, καίει και σπέρνει τον θάνατο. Στην πορεία τους αντίσταση συναντούν, στις 26 Αυγούστου στον Πύργο του Σταθάκου στη Δεσφίνα. Στο χρόνο που κερδήθηκε οι Μανιάτες γίνονται όλο και περισσότεροι και οργανώνουν τις αμυντικές τους γραμμές. Πρώτη αμυντική γραμμή ο Προφήτης Ηλίας του Πολυάραβου. Η εμπροσθοφυλακή του εχθρού παθαίνει πανωλεθρία.

Στη δεύτερη αμυντική γραμμή από Λάκκα Στεφανάκου έως τη στενωπό Δερβέν Φούρκα αντιμετωπίζουν τη δεύτερη μεγαλύτερη επίθεση των στρατευμάτων του εχθρού με τα κανόνια τους σε πλήρη ανάπτυξη. Παρά το ότι διευθύνει τις επιχειρήσεις ο ίδιος ο Ιμπραήμ, το σχέδιό του αποτυγχάνει λόγω έλλειψης συντονισμού. Οι απώλειές του είναι μεγάλες, το ηθικό των ανδρών του σε συνδυασμό με την κούραση και τη δίψα εξαιρετικά πεσμένο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Μανιάτες δεν είχαν ορίσει κανέναν Γενικό Αρχηγό των επιχειρήσεων ούτε διέθεταν ενιαία τακτική αλλά όλες οι ομάδες απαρτίζονταν από ντόπιους και άλλους οπλαρχηγούς ή αρχηγούς οικογενειών με άψογη πειθαρχία και συντονισμό.

Την τρίτη ημέρα ο Ιμπραήμ επιχειρεί ολομέτωπη επίθεση. Οι Μανιάτες έχουν λάβει θέσεις στην τρίτη αμυντική γραμμή, στο ίδιο το χωριό. Οι Άραβες υστερούσαν γιατί αναγκαζόντουσαν να πολεμούν ακάλυπτοι, σε ανωφέρεια και σε πολύ δύσβατο έδαφος. Οι Μανιάτες αντιθέτως ήσαν καλά ταμπουρωμένοι και ευρίσκοντο σε πλεονεκτικότερη θέση. Αμύνονται με επιτυχία μέχρι το μεσημέρι οπότε επιχειρούν ηρωική επίθεση, εκτιμώντας την κακή κατάσταση του εχθρού. Η νίκη είναι ολοκληρωτική οι στρατιώτες του κατακτητή τρέπονται σε άτακτη φυγή.

Κατά την τριήμερη μάχη του Πολυάραβου σκοτώθηκαν 1100 άραβες, τραυματίστηκαν 1400 και ο ίδιος ο Ιμπραήμ γλύτωσε κατά τύχη από ενέδρα που του έστησαν γενναία παλληκάρια.

Από τους Έλληνες σκοτώθηκαν 28 μαχητές και τραυματίστηκαν 70 άνδρες και 5 γυναίκες. Μια ζωή παρμένη Έλληνα για 39 ζωές εχθρών.

Στον Πολυάραβο γράφτηκε ο επίλογος της από ξηράς ήττας του Ιμπραήμ και στο Ναυαρίνο της από θάλλασας.

Αν ανατρέξετε στα ιστορικά κείμενα του βιβλίου θα δείτε να αμφισβητούνται η χρονική διάρκεια της μάχης, ο αριθμός των νεκρών τούρκων, ο αριθμός των μαχητών. Ο αριθμός 300 είναι κυρίαρχος στις καταγραφές θυμίζοντας έμμεσα, τους 300 του Λεωνίδα. Αναφέρονται θρύλοι για τα οράματα και τα θαύματα της Παναγίας. Καταγράφεται με παραλλαγές το περιστατικό απόπειρας δολοφονίας του ίδιου του Ιμπραήμ, στον καταυλισμό του, από πέντε παλληκάρια που οφείλουμε να μνημονεύσουμε τα ονόματά τους. Ηλίας Τσαπραλής, Γ. Τσανάκος, Σ. Ατσίδης, Ευστράτιος Σπυριδωνάκος, Ιωάννης Τσάκαλης. Οι σκοπευτές ήταν άριστοι αλλά ο Ιμπραήμ σώθηκε γιατί ο υπασπιστής του, που φορούσε τη στολή του συγκέντρωσε τα πυρά.

Όλες όμως οι καταγραφές συμφωνούν στην μεγάλης στρατιωτικής σημασίας Νίκη που οδήγησε στην άτακτη υποχώρηση του Ιμπραήμ, φοβούμενος μήπως τα στρατεύματά του εγκλωβιστούν στη Μάνη από τον Κολοκοτρώνη. Λόγω της τρίμηνης καθυστέρησης του Ιμπραήμ στην εκστρατεία κατά της Μάνης δόθηκε ευκαιρία στον Κολοκοτρώνη να αναδιοργανώσει τους έλληνες μαχητές οι οποίοι μέχρι τότε επιχειρούσαν με ανταρτοπόλεμο.

Μέσα στις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης βρίσκει ηρωικές μορφές, συγκεντρωμένα άγνωστα περιστατικά, λαϊκούς ύμνους. Επιτρέψτε μου όμως να αναφερθώ σε κορυφαίες γυναικείες μορφές που ξεπηδούν ασυγκράτητες παρά την προσπάθεια των συντακτών των κειμένων να τις παρουσιάσουν ως μεμονωμένες φιγούρες με την αναγκαία διευκρίνιση «προς τιμήν των γυναικών αλλά ουχί προσόν προς ισοτιμίαν προς άνδρας».

·  Η Λιουνίτσα, η Σταθάκαινα νύφη σκοτώνει τον προδότη θείο Μπόσινα, που ως σύγχρονος εφιάλτης, οδηγεί τα τουρκικά στρατεύματα στα μονοπάτια του Ταυγέτου. Η νύφη του Σταθάκου αιχμαλωτίζεται, σκοτώνει το φρουρό της, πολεμά στον Πολυάραβο.

·  Η Σταματούλα Σταθάκαινα, μάχεται στον Πύργο της Δεσφίνας. Όλη της η οικογένεια σκοτώνεται μπροστά στα μάτια της και αιχμαλωτίζεται ο γιός της Ηλίας. Τον βλέπει για πρώτη φορά στη ζωή του να δακρύζει, όταν αντίκρυσε τη μάννα του στα χέρια των Τούρκων και του λέει: «Βάστα παιδί μου. Ότι θέλει ο Θεός». Ο γιός βασανίζεται και εκτελείται.

Νύφη και πεθερά πέθαναν σε βαθιά γεράματα ξεχασμένες από την Ελληνική Πολιτεία.

·  «Γυνή εκ των Τουρκατζάδων», στην Βυζαντινή Μονή του Αγίου Γεωργίου εφόνευσε με κλαδευτήρι τούρκο αξιωματικό και έσπειρε πανικό σε μία ίλη των εχθρών που αυτοδιαλύθηκε.

·  Η μάννα του Βαβούλη, στην πρόταση του γιού της να εγκαταλείψουν τον Πολυάραβο του είπε «Εδώ θε να γίνει ο τάφος όλων, άλλως δεν φεύγεις ζων από την οικίαν». Λέγεται ότι αυτή συγκράτησε τους μαχητές στον Πολυάραβο.

·  Η Ελένη Αναϊπάκου ή Αναιπονύφη, εφόνευσε τον διώκτη της, σώνοντας τα δύο μωρά της, πήρε τον οπλισμό του και στρατεύτηκε εθελοντικά στη μάχη για να εκδικηθεί το θάνατο του άνδρα της στον Αλμυρό. Αποτέλεσε το έμβλημα του μεταγενέστερου δήμου Μαλευρίου.

·  Μια Μανιάτισσα γνήσια απόγονος τους, είναι και η αιτία που ο συγγραφέας, σύζυγός της λάτρεψε τη Μάνη και αποφάσισε να παραδώσει στις επόμενες γενιές ολοκληρωμένο ένα κομμάτι της παραγνωρισμένης εποποιίας του τόπου μας. Την ευχαριστούμε.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι ο Πολυάραβος το 1813 αριθμούσε 305 κατοίκους, το 1940, 211, το1951,132 και το 1981 μόλις 6. Η ελληνική περιφέρεια συρρικνώνεται και αφυδατώνεται.

Στα αρχεία των πολεμιστών του Πολυάραβου συναντούμε σχεδόν όλες τις υπάρχουσες και σήμερα οικογένειες της Μάνης. Πόσα Λακωνόπουλα δεν θα αισθάνονταν περήφανα αν μάθαιναν για τον ηρωισμό των παππούδων τους; Γιατί δεν διδάσκονται στο σχολείο τους όλα αυτά που θα τα κάνουν να αισθανθούν το ιερό χρέος που παρέλαβαν και την κληρονομιά που οφείλουν να αφήσουν;

Γιατί πρέπει κάθε φορά να ξεχειλίζουμε οι Μανιάτες από οργή, λόγω της διαχρονικής υποβάθμισής μας στα ιστορικά και διδακτικά κείμενα;

Γιατί αυτό που έκανε ο κος Μακφαίηλ και ο κος Δημακόγιαννης, δεν το κάνουμε όλοι με τις μικρές ή μεγάλες μας δυνάμεις;

Σε μια χώρα που καταρρέει αξιακά- θεσμικά-οικονομικά δεν υπάρχει άλλος δρόμος από το να ξαναπιάσουμε το σκοινί που μας συνδέει με τις ρίζες μας και να οραματιστούμε και να αναδιοργανώσουμε ένα μέλλον που θα απολαύσουν οι απόγονοι μας.

Σε όσους «πελλούς» σκέφτονται να πουλήσουμε κανένα νησάκι για να ξεπληρώσουμε το χρέος, ή να παράσχουμε εμπράγματες εγγυήσεις, τους απαντούμε ότι δεν υπάρχει αντίτιμο για το αίμα που χύθηκε για να έχουμε αυτή την Πατρίδα σήμερα."

 Την εκδήλωση εκτός του συγγραφέως και της Φεβρωνίας Πατριανάκου χαιρέτησαν ο κ. Γ. Πλαγιαννάκος (Πρόεδρος Συλλόγου Πολυαραβιτών), ο κ. Γ. Π. Δημακόγιαννης (Εκδόσεις «Αδούλωτη Μάνη»), και ο κ. Δ. Ροζάκης (εκπαιδευτικός, υπεύθυνος του Πολιτιστικού προγράμματος Δήμου Ανατολικής Μάνης).